Những truyền thuyết quanh đất Thăng Long

Truyện Hồ tinh


Thành Thăng Long xưa gọi là Long Biên, hồi thượng cố không có người ở. Vua Thái tổ nhà Lý chèo thuyền ở bên sông Nhĩ Hà, có hai con rồng dẫn thuyền đi, cho nên đặt tên là Thăng Long, rồi đóng đô ở đấy.

Xưa, ở phía Tây thành Thăng Long, có hòn núi đá nhỏ, phía Đông gối lên cái hang ở dưới chân núi Lô Giang. Trong hang có con cáo trắng chín đuôi, sống hơn ngàn năm, có thể hóa thành yêu quái, biến hóa vạn cách, thành người hoặc thành quỷ, đi khắp dân gian.

Thời đó, dưới chân núi Tản Viên, người Man bắc cây kết cỏ làm nhà. Trên núi, có vị thần rất linh thiêng, người Man thường thờ phụng. Thần dạy người Man trồng lúa, dệt vải, may trắng mà mặc, cho nên gọi là Bạch y man.

Con cáo chín đuôi biến thành người áo trắng nhập vào giữa đám dân Man cùng ca hát rồi dụ dỗ trai gái trốn vào hang núi. Người Man rất khổ sở.

Lạc Long Quân bèn ra lệnh cho lục bộ thủy phủ dâng nước lên công phá hang đá. Cáo chín đuôi bỏ chạy. Quân thủy phủ đuổi theo, phá hang, bắt cáo mà ăn. Nơi này trở thành một cái vũng sâu, gọi là "Đầm xác cáo" (tức Hồ Tây ngày nay). Sau lập miếu (tức Kim Ngưu Tự) để trấn áp yêu khí.

Cánh đồng quanh Tây Hồ rất bằng phẳng, dân địa phương trồng trọt, làm ăn nay gọi là Hồ Động (Hang Cáo). Đất ở đây cao ráo, dân làm nhà mà ở gọi là Hồ Thôn (thôn Cáo). Chỗ hang cáo xưa gọi là Lỗ Khước Thôn.

Chuyện vị thần ở Lân Đàm
Thần Lân Đàm chính là thần Rồng. Ngày trước, thần đã từng hóa người và đi tìm thầy để học đạo. Thấy thần khi đến khi về, hành tung không rõ ràng, thầy học lấy làm ngờ.

Thầy học bèn cố dò theo dấu vết mà tìm được đến chỗ ở của thần thì thấy thần về náu trong đầm nước. Về sau, thầy học biết đó là thần Rồng, mới gạn hỏi thiên cơ. Thần phải nói thực rằng:

"Năm nay, trên Thiên đình ngừng việc làm ra mưa". Thầy học bèn cố nài thần làm ra mưa để giúp dân. Thần nể thầy, bất đắc dĩ phải nghe lời.

Hôm sau, nghe thấy trong đầm nước có biến động. Thầy học tới đầm xem, thì thấy thần đang hút nước trong nghiên mực, phun thành mưa, màu đen như mực để trừ hạn hán.

Thượng đế biết thần Rồng đã tiết lộ thiên cơ bèn bắt tội thần. Xác của thần Rồng nổi lên ở trên đầm nước. Thầy học bèn thu xác ấy và an táng, nhân đó đặt tên cho đầm nước ấy là Long Đàm (Đầm Rồng), đời sau đổi thành Lân Đàm.

Thần rất uy linh, hiển ứng. Đền thờ thần đặt ở xã Lân Đàm, huyện Thanh Đàm (nay là Thanh Trì). Đời đời thần được coi là trung đẳng thần.

Chuyện Đầm trâu vàng


Ngày xưa, đời thượng cổ, có người tên là Vương Chất đi đốn củi ở trong núi, gặp hai Tiên đồng đang đánh cờ. Hai Tiên đồng cho Chất một hột táo, Chất ăn khỏi đói, rồi gác rìu mà ngồi xem đánh cờ. Tiên đồng bảo Chất: "Cái rìu của ngươi nát rồi". Chất cúi xuống, lúc ngẩng lên thì không thấy Tiên đồng đâu. Chất về đến nhà thì không còn gặp lại những người thân cũ ở trần gian nữa. Do tích đó, người đời gọi quả núi này là núi Tiên Du (núi chơi Tiên) và có một núi kế bên là núi Lạn Kha (núi rìu nát). Nhân đấy, lấy tên đặt tên cho huyện. Hiện nay ở huyện Tiên Du vẫn còn vết tích cũ.

Núi Tiên Du có tinh trâu vàng (Kim Ngưu), nửa đêm thường tỏa ra ánh sáng. Có nhà sư lấy tích trượng yểm lên trán trâu. Trâu vàng bỏ chạy, húc vào đất, làm sụt thành cái hồ. Nơi này, sau gọi là thôn Húc. Trâu vàng chạy đến Văn Giang (nên ở đó có cái vũng lớn tên là vũng Trâu Đầm). Trâu chạy qua các xã Như Phượng, Như Loan, Đại Lạn, Đa Ngưu. Các xã này sở dĩ có tên như vậy vì có vết chân trâu đi tới. Trâu lại từ bến ra sông cái, đến Ninh Giang, đi men theo phủ Lý Nhân, theo ven sông Cái tới sông Tô Lịch, chỗ ấy là Tây Hồ.

Người đời truyền tụng rằng: Cao Biền giỏi thuật số, thông địa lý, thường cưỡi diều giấy bay trên không trung để yểm các nơi thắng cảnh. Biền thấy trâu đi vào hồ Dâm Đàm (nay là Tây Hồ) rồi thoắt không thấy trâu đâu nữa. Trên đường trâu chạy, khắp nơi biến thành khe, ngòi, rãnh, lạch. Người xưa có thơ rằng:

Kim Ngưu do ẩn tại hồ trung,
Thủy hạt nan tầm bất kiến tung.
Đại Việt Nam an tồn thánh chủ
Cao Biền hạ bút hận vô cùng

Dịch nghĩa:

Trâu Vàng còn ẩn mãi giữa hồ
Nước cạn muốn tìm chẳng thấy tung tích
Nước Đại Việt bình yên là thờ thánh chúa
Cao Biền hạ bút hận còn sâu.